اجزا گیربکس اتوماتیک

اجزا گیربکس اتوماتیک نقش کلیدی در عملکرد نرم، دقیق و هوشمند خودروهای امروزی ایفا می‌کنند. این قطعات به‌صورت هماهنگ با یکدیگر کار می‌کنند تا راننده بدون نیاز به تعویض دستی دنده، تجربه‌ای راحت و بی‌دردسر از رانندگی داشته باشد. از مبدل گشتاور گرفته تا دنده‌های سیاره‌ای و شیرهای کنترل هیدرولیکی، هر جزء از این سیستم پیچیده، وظیفه‌ای حیاتی دارد.

اگر می‌خواهید بدانید این قطعات دقیقاً چه هستند، چگونه کار می‌کنند، چرا گاهی دچار خرابی می‌شوند و چطور باید از آن‌ها نگهداری کرد، این مقاله راهنمای کاملی برای شماست.

گیربکس اتوماتیک چیست و چگونه کار می‌کند؟

گیربکس اتوماتیک یکی از حیاتی‌ترین اجزای خودروهای مدرن است که وظیفه‌ی انتقال قدرت موتور به چرخ‌ها را به صورت خودکار بر عهده دارد. برخلاف گیربکس‌های دستی، در این سیستم نیازی به تعویض دنده به‌وسیله‌ی راننده نیست. این گیربکس با استفاده از مکانیزم‌های پیچیده‌ای مثل مبدل گشتاور و کنترل هیدرولیکی، به صورت خودکار دنده‌ها را بسته به سرعت خودرو و بار وارده تعویض می‌کند.

عملکرد روان، کاهش استهلاک موتور، و تجربه‌ی رانندگی راحت‌تر، از جمله دلایل محبوبیت گیربکس‌های اتوماتیک در خودروهای امروزی است.

اجزا و قطعات گیربکس اتوماتیک و عملکرد آن‌ها

گیربکس اتوماتیک از مجموعه‌ای از قطعات دقیق و مهندسی‌شده تشکیل شده است که هرکدام نقش خاصی در عملکرد صحیح سیستم دارند. در ادامه با مهم‌ترین اجزای گیربکس اتوماتیک آشنا می‌شوید:

1. مبدل گشتاور (Torque Converter)

مبدل گشتاور یکی از مهم‌ترین قطعات در گیربکس‌های اتوماتیک است که نقش آن مشابه کلاچ در گیربکس‌های دستی است، اما با عملکردی بسیار پیچیده‌تر. این قطعه بین موتور و گیربکس قرار دارد و به کمک نیروی هیدرودینامیکی، گشتاور را از موتور به گیربکس منتقل می‌کند.

ویژگی خاص مبدل گشتاور این است که اجازه می‌دهد موتور در حالت درجا (مثلاً هنگام توقف در ترافیک) روشن بماند، بدون اینکه خودرو حرکت کند. همچنین در شتاب‌گیری، با افزایش گشتاور انتقالی، باعث روانی و قدرت بیشتر حرکت می‌شود.

خرابی این قطعه معمولاً با لرزش‌های ناگهانی، صدای غیرعادی یا تأخیر در حرکت اولیه خودرو همراه است.

2. پمپ روغن گیربکس (Oil Pump)

پمپ روغن در گیربکس اتوماتیک مسئول به جریان انداختن روغن در مدار هیدرولیکی گیربکس است. این روغن برای کنترل دنده‌ها، خنک‌سازی قطعات و روان‌کاری مجموعه بسیار حیاتی است. پمپ معمولاً به صورت مکانیکی و با اتصال مستقیم به موتور کار می‌کند، بنابراین همزمان با استارت موتور، شروع به کار می‌کند.

فشار روغن تولیدشده توسط این پمپ، اساس عملکرد تمام شیرها و کلاچ‌ها در گیربکس است. افت فشار روغن می‌تواند باعث لغزش دنده‌ها، تعویض ناقص یا حتی قفل شدن گیربکس شود. به همین دلیل بررسی سلامت پمپ و سطح و کیفیت روغن از اهمیت بالایی برخوردار است.

3. کلاچ‌های داخلی و باندها (Clutches & Bands)

در گیربکس اتوماتیک، تعویض دنده‌ها به کمک مجموعه‌ای از کلاچ‌های چندلایه و باندهای فلزی صورت می‌گیرد. این کلاچ‌ها هنگام تعویض دنده، با فشردن یا رها شدن، اجزای مختلف گیربکس را به هم متصل یا از هم جدا می‌کنند.

عملکرد آن‌ها به‌طور دقیق توسط فشار روغن کنترل می‌شود. اگر هر کدام از این کلاچ‌ها یا باندها به‌درستی عمل نکنند، مشکلاتی مثل تأخیر در تعویض دنده، صدای تقه، یا لغزش دنده بروز می‌کند. از آنجا که این قطعات در معرض سایش مداوم هستند، استفاده از روغن مناسب و تعویض به‌موقع آن، نقش مهمی در افزایش عمر آن‌ها دارد.

4. دنده‌های سیاره‌ای (Planetary Gear Set)

دنده‌های سیاره‌ای از مهم‌ترین اجزا گیربکس اتوماتیک محسوب می‌شوند. این مجموعه شامل یک دنده خورشیدی (در مرکز)، دنده‌های سیاره‌ای (که دور آن می‌چرخند) و یک رینگ بیرونی است.

با کنترل نحوه قفل شدن و چرخیدن هر کدام از این بخش‌ها، می‌توان نسبت‌های دنده‌ی مختلفی ایجاد کرد. این سیستم باعث می‌شود که بدون نیاز به جدا کردن دنده‌ها، تغییر نسبت دنده‌ها به‌صورت پیوسته و نرم انجام شود.

طراحی فشرده و تطبیق‌پذیر این سیستم، آن را به یک راه‌حل ایده‌آل برای انتقال قدرت در گیربکس‌های اتوماتیک تبدیل کرده است.

5. شیرهای هیدرولیکی یا بدنه سوپاپ (Valve Body)

بدنه سوپاپ که به آن «مغز گیربکس» نیز گفته می‌شود، مسئول کنترل جریان روغن در سیستم هیدرولیکی گیربکس است. این قطعه شامل مسیرهای پیچیده‌ای از کانال‌های روغن و سوپاپ‌هایی است که به کمک سنسورها و واحد کنترل الکترونیکی، مشخص می‌کنند چه زمانی و چگونه دنده‌ها تعویض شوند.

حتی کوچک‌ترین گرفتگی یا خرابی در این بخش می‌تواند باعث رفتار ناهماهنگ گیربکس، تقه زدن یا تأخیر در پاسخ‌دهی شود. به دلیل حساسیت بالای این بخش، استفاده از روغن تمیز و فیلتردار، برای حفظ عملکرد آن بسیار ضروری است.

6. سنسورها و واحد کنترل الکترونیکی (TCM/ECU)

در خودروهای مدرن، سنسورها و واحد کنترل الکترونیکی (که به آن TCM یا Transmission Control Module گفته می‌شود) نقش حیاتی در مدیریت گیربکس ایفا می‌کنند.

این واحد اطلاعاتی مانند دور موتور، سرعت خودرو، وضعیت دریچه گاز، دمای روغن و… را دریافت کرده و بر اساس الگوریتم‌های برنامه‌ریزی‌شده، زمان و نحوه تعویض دنده‌ها را مشخص می‌کند. اگر یکی از سنسورها دچار نقص شود یا TCM درست عمل نکند، گیربکس ممکن است وارد حالت اضطراری شود و دنده‌ها به‌درستی تعویض نشوند.

7. فیلتر روغن گیربکس (Transmission Filter)

این فیلتر معمولاً در ورودی پمپ روغن قرار دارد و وظیفه‌اش حذف ذرات ریز فلزی و آلودگی‌ها از روغن گیربکس است. اگر این فیلتر کثیف یا مسدود شود، جریان روغن کاهش یافته و پمپ و سایر اجزا تحت فشار قرار می‌گیرند.

تعویض فیلتر در کنار تعویض روغن، به‌طور منظم، یکی از راهکارهای مؤثر برای افزایش عمر مفید گیربکس و جلوگیری از هزینه‌های سنگین تعمیراتی است.

8. روغن گیربکس اتوماتیک (ATF – Automatic Transmission Fluid)

روغن گیربکس نقش چندگانه‌ای در سیستم ایفا می‌کند: خنک‌سازی، روان‌کاری، انتقال نیرو به‌صورت هیدرولیکی و محافظت از اجزای فلزی در برابر سایش. این روغن باید دارای ویسکوزیته و افزودنی‌های خاصی باشد که با ساختار گیربکس هماهنگ است.

افت کیفیت یا کاهش سطح روغن گیربکس می‌تواند منجر به افزایش دمای سیستم، خرابی شیرها، بوی سوختگی و عملکرد نامناسب شود. انتخاب روغن مناسب طبق توصیه سازنده و تعویض به‌موقع آن، مهم‌ترین اصل نگهداری از گیربکس اتوماتیک است.

علائم خرابی اجزا گیربکس اتوماتیک

• لرزش یا صدای غیرعادی هنگام حرکت: ممکن است نشان از خرابی مبدل گشتاور یا دنده‌های سیاره‌ای باشد.
• نشت روغن گیربکس: به‌خصوص از قسمت کارتل یا اورینگ‌ها؛ اگر نادیده گرفته شود، منجر به آسیب‌های جدی خواهد شد.

نحوه نگهداری صحیح از گیربکس اتوماتیک

برای افزایش عمر مفید قطعات گیربکس اتوماتیک، رعایت نکات زیر ضروری است:

1. تعویض منظم روغن گیربکس: معمولاً هر ۴۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر (با توجه به نوع خودرو و توصیه سازنده) باید روغن گیربکس تعویض شود.
2. استفاده از روغن مناسب و استاندارد: استفاده از روغن غیر استاندارد باعث خرابی شیرها، کلاچ‌ها و پمپ می‌شود.
3. بررسی نشت روغن: نشت روغن گیربکس معمولاً به سادگی قابل مشاهده است و در صورت تشخیص زودهنگام، با هزینه‌ی پایین قابل رفع است.
4. رانندگی با نرمی و پرهیز از شتاب ناگهانی: فشار زیاد و ناگهانی به گیربکس باعث افزایش استهلاک قطعات داخلی می‌شود.
5. بررسی دوره‌ای با دستگاه دیاگ مخصوص گیربکس اتوماتیک: عیب‌یابی پیشگیرانه بهترین راه برای جلوگیری از خرابی‌های پرهزینه است.

بیشتر بخوانید: دیاگ خودرو چیست و مقایسه برترین برندها

کارماتک؛ صفر تا صد گیربکس در ایران

کارماتک به عنوان یکی از مراجع تخصصی در حوزه تأمین قطعات گیربکس، با بهره‌گیری از نیروهای متخصص و تجهیزات مدرن، آماده ارائه خدمات به شرکت‌های خودروسازی، تعمیرگاه‌ها و مشتریان صنعتی است.

ما در کارماتک با شناخت کامل از اجزا گیربکس و مشکلات رایج آن، خدماتی دقیق و مهندسی‌شده ارائه می‌دهیم.

جمع‌بندی

شناخت دقیق اجزا و قطعات گیربکس اتوماتیک، درک عملکرد آن‌ها و رعایت اصول نگهداری، نقش مهمی در سلامت خودرو و کاهش هزینه‌های تعمیرات دارد. اگر به دنبال خدمات تخصصی، تأمین قطعات اورجینال و مشاوره فنی در حوزه گیربکس اتوماتیک هستید، کارماتک همراه قابل اعتماد شماست.

منبع:

An Overview of the Parts of an Automatic Transmission

سوالات متداول